ΜΕΡΟΣ 12ο - Δεήσεις τῶν Πιστῶν

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

ΜΕΡΟΣ 12ο - Δεήσεις τῶν Πιστῶν

Μετά τήν Ἀπόλυση τῶν Κατηχούμενων συνεχίζει μέ τίς·

 1 11ΔΕΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ

12έ τήν ἀποχώρηση τῶν κατηχουμένων ἔμεναν στόν Ναό οἱ πιστοί, δηλαδή οἱ βαπτισμένοι. Αὐτή ἡ φάση τῆς μετάβασης κατά τή θεία Λειτουργία ἀπό τούς κατηχουμένους στούς πιστούς καί τό νέο κλίμα πού δημιουργεῖται καθώς πλησιάζουμε στή μεγάλη θυσία, συνετέλεσε ὥστε ἀρκετοί νά διαιρέσουν τή Λειτουργία σέ Λειτουργία τῶν κατηχουμένων καί σέ Λειτουργία τῶν πιστῶν. Ἡ διάκριση αὐτή εἶναι λανθασμένη καί ἄστοχη. Ὁ ἱερός Καβάσιλας δέν ἀποδέχεται τή διάκριση καί μᾶς συνιστᾶ νά βλέπουμε τή θεία Λειτουργία ὡς ἕνα σύνολο· «θεωρῶμεν τήν ἱερουργίαν ἅπασαν κατά μέρος καθ’ ὅσον τῆς τοῦ Σωτῆρος οἰκονομίας εἰκόνα φέρει» (Εἰς τήν θείαν Λειτουργίαν, ΕΠΕ, ὅπ.π., σ. 99101).

σοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Ὁ β΄ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

ντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς, ὁ Θεός, τῇ σῇ χάριτι.
Ὁ β΄ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

Ὁ Διάκονος· Σοφία.

 Ἀφοῦ ἔφυγαν οἱ κατηχούμενοι, πού δέν τούς ἐπιτρέπεται νά μείνουν στήν θεία Λειτουργία, ὁ Ἱερέας ἀπευθύνεται στούς πιστούς, σ᾽ αὐτούς πού ἔχουν πάρει πιά τό βάπτισμα, ἀλλά καί πού δέν ἐμποδίζονται ἀπό ἄλλη αἰτία νά μείνουν μέχρι τό τέλος. Στό συγκεκριμένο αὐτό τμῆμα τῆς Λειτουργίας ὁ Ἱερέας καλεῖ τούς πιστούς νά προσευχηθοῦν.«Οἱ πιστοί πάλι καί πάλι ἄς παρακαλέσουμε μέ εἰρήνη τόν Κύριο».
Στήν συνέχεια ἀκολουθοῦν δύο εὐχές, πού ὀνομάζονται εὐχές τῶν πιστῶν καί  πού ἀπό τό περιεχόμενό τους φαίνεται πώς εἶναι εὐχἐς προετοιμασίας γιά τήν θεία Εὐχαριστία. Καί ὁ Ἱερέας καί ὁ λαός ἔχουν ἀνάγκη ἐσωτερικῆς καθαρότητας. Ὁ μέν Ἱερέας γιά νά ἱερουργήσει ἐπάξια τό μυστήριο, ὁ δέ λαός γιά νά δεχθεῖ ἐπάξια τόν Χριστό.

Ὁ Ἱερέας λέγει, μετά τό ἅπλωμα τοῦ Εἰλητοῦ-Ἀντιμινσίου, τήν·

Α΄ ΕΥΧΗ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ

Eὐχαριστοῦμέν σοι Κύριε, ὁ Θεὸς τῶν Δυνάμεων, τῷ καταξιώσαντι ἡμᾶς παραστῆναι καὶ νῦν τῷ ἁγίῳ σου Θυσιαστηρίῳ καὶ προσπεσεῖν τοῖς οἰκτιρμοῖς σου ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καὶ τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων. Πρόσδεξαι, ὁ Θεός, τὴν δέησιν ἡμῶν· ποίησον ἡμᾶς ἀξίους γενέσθαι τοῦ προσφέρειν σοι δεήσεις καὶ ἱκεσίας καὶ θυσίας ἀναιμάκτους ὑπὲρ παντὸς τοῦ λαοῦ σου· καὶ ἱκάνωσον ἡμᾶς, οὓς ἔθου εἰς τὴν διακονίαν σου ταύτην ἐν τῇ δυνάμει τοῦ Πνεύματός σου τοῦ ἁγίου, ἀκαταγνώστως καὶ ἀπροσκόπτως, ἐν καθαρῷ τῷ μαρτυρίῳ τῆς συνειδήσεως ἡμῶν, ἐπικαλεῖσθαί σε ἐν παντὶ καιρῷ καὶ τόπῳ, ἵνα, εἰσακούων ἡμῶν, ἵλεως ἡμῖν εἴῃς ἐν τῷ πλήθει τῆς σῆς ἀγαθότητος.

Ὁ γ΄ ἢ β΄ Ἱερέας τήν ἐκφώνηση·

τι πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ὁ β΄ χορός· Ἀμήν.

Ἡ θεία Λειτουργία στήν πραγματικότητα δέν εἶναι τίποτα ἄλλο, παρά εὐχαριστία πρός τό Θεό. Αὐτό φαίνεται ἀπό τήν πρώτη λέξη τῆς πρώτης εὐχῆς: Σ᾽ εὐχαριστοῦμε Κύριε ὁ Θεός, πού ἐξουσιάζεις τίς οὐράνιες δυνάμεις, γιατί μᾶς καταξίωσες νά σταθοῦμε καί τώρα μπροστά στό ἅγιο θυσιαστήριό σου καί νά παρακαλέσουμε ταπεινά τήν εὐσπλαγχνία σου γιά τά δικά μας ἁμαρτήματα καί γιά τά ἀγνοήματα τοῦ λαοῦ.
Στήν συνέχεια ὁ λειτουργός ἀπευθύνεται καί πάλι πρός τόν Θεό, ὄχι γιά νά τόν εὐχαριστήσει, ἀλλά γιά νά τοῦ ζητήσει: «Δέξου Θεέ τή δέησή μας. Κάνε μας νά γίνουμε ἄξιοι γιά νά σοῦ προσφέρουμε δεήσεις, θερμές προσευχές καί ἀναίμακτες θυσίες γιά ὅλο τό λαό σου. Κάνε μας ἱκανούς, ἐμᾶς πού μᾶς ἔβαλες σέ τούτη ἐδῶ τήν ὑπηρεσία σου μέ τή δύναμη τοῦ Ἁγίου σου Πνεύματος, ἀκατάκριτα καί ἀνεμπόδιστα μέ καθαρή τή μαρτυρία τῆς συνείδησής μας νά ζητοῦμε τή βοήθειά σου σέ κάθε καιρό καί τόπο, γιά νά μᾶς ἀκοῦς καί νά μᾶς λυπᾶσαι μέσα στή μεγάλη σου καλοσύνη». Ἡ εὐχή καταλήγει στή γνωστή ἐκφώνηση: «Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα δόξα...», στήν ὁποία ὅπως πάντα ὁ λαός ἀποκρίνεται μέ τό «Ἀμήν».
Ἡ καθαρότητα τοῦ ἱερέως εἶναι προϋπόθεση γιά νά μπορέσει ἀκατάκριτα νά ἱερουργήσει τά φρικτά μυστήρια. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει ὅτι ἡ ψυχή τοῦ ἱερέως πρέπει νά εἶναι καθαρότερη ἀπό τίς ἡλιακές ἀκτίνες. Αὐτό ὅμως πού τελικά κάνει ἄξιο τόν λειτουργό νά ἱερουργεῖ εἶναι ἡ «τῆς ταπεινώσεως ἄβυσσος».
«Ταπείνωσε τόν ἑαυτό σου σάν νά ἤσουν πρόβατο γιά σφάξιμο, θεωρώντας τους ὅλους πραγματικά ἀνώτερους ἀπό σένα», λέγει ὁ ὅσιος Θεόγνωστος. Μέ τήν ταπείνωση ὁ ἱερεύς συνειδητοποιεῖ τό γεγονός ὅτι βρίσκεται μπροστά στό θυσιαστήριο στή θέση τοῦ Χριστοῦ.
Τό Ἀμήν πού ψάλλουν οἱ πιστοί στό τέλος τῆς πρώτης εὐχῆς τῶν πιστῶν, σημαίνει πώς καί αὐτοί, ὅπως ὁ λειτουργός, νιώθουν τό ὕψος καί τούς κινδύνους τῆς ἱερατικῆς διακονίας: «Διὸ καὶ πᾶς ὁ λαὸς παριστάμενος ἔξω τοῦ ἀδύτου (= τοῦ Ἱεροῦ Βήματος) συμπονεῖ καὶ συμπροσεύχεται τῷ ἱερεῖ». (Σαμωνᾶς Μ. 120, 825C). Τό Ἀμήν φανερώνει τήν ἀδελφική συμπαράσταση τῶν πιστῶν στόν ἀγώνα καί τήν ἀγωνία λειτουργοῦ.

Ὁ Διάκονος·

τι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Ὁ β΄ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

ντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς, ὁ Θεός, τῇ σῇ χάριτι.
Ὁ β΄ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

Ὁ Διάκονος· Σοφία.

Ὁ Διάκονος εἰσέρχεται ἀπό τήν νότια πύλη στό ἱερό Βῆμα, ὅπου καί καταλαμβάνει τήν θέση του, πίσω καί δεξιά τοῦ α΄ Ἱερέα·

Ὁ δέ Ἱερέας λέγει, τήν·

Β΄ ΕΥΧΗ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ

Πάλιν καὶ πολλάκις σοὶ προσπίπτομεν καὶ σοῦ δεόμεθα, ἀγαθὲ καὶ φιλάνθρωπε, ὅπως, ἐπιβλέψας ἐπὶ τὴν δέησιν ἡμῶν, καθαρίσῃς ἡμῶν τὰς ψυχὰς καὶ τὰ σώματα ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύματος καὶ δῴης ἡμῖν ἀνένοχον καὶ ἀκατάκριτον τὴν παράστασιν τοῦ ἁγίου σου Θυσιαστηρίου. Χάρισαι δέ, ὁ Θεός, καὶ τοῖς συνευχομένοις ἡμῖν προκοπὴν βίου καὶ πίστεως καὶ συνέσεως πνευματικῆς· δὸς αὐτοῖς πάντοτε, μετὰ φόβου καὶ ἀγάπης λατρεύουσί σοι, ἀνενόχως καὶ ἀκατακρίτως μετέχειν τῶν ἁγίων σου μυστηρίων καὶ τῆς ἐπουρανίου σου βασιλείας ἀξιωθῆναι.

Ἄς προσπαθήσουμε νά ἐξηγήσουμε τά λόγια καί τῆς εὐχῆς αὐτής: «Πάλι καί πολλές φορές πέφτουμε μπροστά σου καί σέ παρακαλοῦμε, ἀγαθέ καί φιλάνθρωπε, γιά νά σκύψεις καί νά μᾶς ἀκούσεις καί νά καθαρίσεις τίς ψυχές μας καί τά σώματα ἀπό κάθε σαρκικό καί πνευματικό μολυσμό, καί νά μᾶς δώσεις νά σταθοῦμε μπροστά στό ἅγιο θυσιαστήριό σου, χωρίς ἐνοχή καί χωρίς κατάκριση. Καί σ᾽ αὐτούς πού προσεύχονται μαζί μας χάρισε, Θεέ, νά προκόβουν στό βίο, στήν πίστη καί σέ πνευματική φρονιμάδα. Δῶσ᾽ τους νά σέ λατρεύουν πάντα μέ φόβο καί ἀγάπη, νά κοινωνοῦν τά ἅγια μυστήριά σου χωρίς κατάκριση καί νά ἀξιωθοῦν τήν ἐπουράνια βασιλεία σου».

Ἡ λέξη «ἀνενόχως» στήν β΄ εὐχή τῶν πιστῶν ποῦ ἀναφέρεται, στό «λατρεύειν» ἤ στό «μετέχειν»;

Ἡ ἐρώτηση αὐτή ἀφορᾶ σ’ ἕνα συντακτικό πρόβλημα πού παρουσιάζει ἡ πιό πάνω εὐχή. Ἀπό τή σύνταξη ἐξαρτᾶται ἡ κατανόηση τοῦ νοήματος, ἡ ἑρμηνεία καί συνεπῶς ἡ σωστή ἀνάγνωση τοῦ κειμένου.
Τό κείμενο τῆς εὐχῆς αὐτῆς εἶναι τό ἑξῆς: «δός αὐτοῖς πάντοτε μετά φόβου καί ἀγάπης λατρεύειν σοι ἀνενόχως καί ἀκατακρίτως μετέχειν τῶν ἁγίων σου...».
α) Ἄν τό «ἀνενόχως» ἀναφέρεται στό «λατρεύειν», τότε μετά ἀπό τό «ἀνενόχως» πρέπει νά μπεῖ ἕνα κόμμα ἤ νά φύγει καί τό «καί», ὁπότε τό νόημα ἔχει ὡς ἑξῆς: «Νά δώσεις σ’ αὐτούς τή χάρη, γιά νά σέ λατρεύουν χωρίς ἐνοχή ἁμαρτίας, μέ φόβο καί ἀγάπη, καί νά κοινωνοῦν ἀκατακρίτως τῶν ἁγίων σου μυστηρίων...».
β) Ἄν ὅμως τό «ἀνενόχως» συνδεθεῖ μέ τό «μετέχειν», τότε θά πρέπει τό κόμμα νά τεθεῖ μετά τό «λατρεύειν σοι», ὁπότε ἀλλάζει καί τό νόημα: «Δῶσε σ’ αὐτούς πάντοτε μέ φόβο καί ἀγάπη νά σέ λατρεύουν, χωρίς ἐνοχή καί χωρίς κατάκριση νά κοινωνοῦν τά ἅγιά σου μυστήρια...».
Ὁ προβληματισμός τῆς εὐχῆς αὐτῆς δέν σταματάει στό σημεῖο αὐτό, ἀλλά θά πρέπει νά κάνουμε καί μία ἄλλη παρεμβατική διόρθωση τοῦ κειμένου. Ἀντί «λατρεύειν σοι» τά περισσότερα ἀρχαῖα καί νεώτερα χειρόγραφα γράφουν «λατρεύουσί σοι».
Ἔτσι, λοιπόν, τό ὀρθό κείμενο τῆς φράσεως τῆς α΄ εὐχῆς τῶν πιστῶν ἔχει ὡς ἑξῆς: «δός αὐτοῖς πάντοτε, μετά φόβου καί ἀγάπης λατρεύουσί σοι, ἀνενόχως καί ἀκατακρίτως μετέχειν τῶν ἁγίων σου μυστηρίων καί τῆς ἐπουρανίου σου βασιλείας ἀξιωθῆναι». Δηλαδή, «δῶσε σ’ αὐτούς πού πάντοτε μέ φόβο καί ἀγάπη σέ λατρεύουν, νά μετέχουν χωρίς ἐνοχή καί κατάκριση στά ἅγιά σου μυστήρια καί νά ἀξιωθοῦν τῆς ἐπουρανίου βασιλείας» (Ἰ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικάς Ἀπορίας, ἐρώτ. 293. Ἱερατικόν, ἔκδ. Δ΄ «Ἀποστολικῆς Διακονίας» 2002, σ. 121, ὑποσ. 52. Ἱερατικόν Α΄, ἔκδ. Ἱ. Μ. Σίμωνος Πέτρας, σ. 111).
Οἱ δύο εὐχές τῶν πιστῶν εἶναι τό ἄνοιγμα τῆς πύλης ἀπό τήν ὁποία μπαίνουμε πιά στήν ἱερή τελετή τῆς ἀναίμακτης ἱερουργίας, μπαίνουμε στή Θεία Λειτουργία. Εἶναι τιμή ἰδιαίτερη καί συγχρόνως μεγάλη ἡ εὐθύνη γιά τόν ἱερέα νά βρίσκεται μπροστά στήν Ἁγία Τράπεζα καί νά προσεύχεται γιά τά ἁμαρτήματα τά δικά του καί τά ἀγνοήματα τοῦ λαοῦ. «Ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καὶ τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων».
Αὐτά τά λόγια παρμένα ἀπό τήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή, δείχνουν καθαρά τή θέση τῶν ἱερέων μέσα στόν λαό καί τήν εὐθύνη τους ἀπέναντι στόν λαό. Οἱ ἱερεῖς ἁμαρτάνουν· ὁ λαός ἀγνοεῖ. Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ ἱερεύς ἔχει χρέος πάντα νά διδάσκει τό λαό. Συγχρόνως, ὅμως, σημαίνει καί τό ὅτι ὁ λαός ἔχει χρέος νά σέβεται καί νά ὑπακούει τούς ἱερεῖς. Γιά τό λαό θά κριθοῦμε ἐμεῖς οἱ ἱερεῖς. Αὐτό σημαίνουν καί τά κρόσσια πού κρέμονται ἀπό τό ἐπιτραχῆλι. Εἶναι οἱ ψυχές τῶν πιστῶν πού κρέμονται ἀπό τό λαιμό τοῦ ἱερέως.
Ἄραγε ποιός τό καταλαβαίνει αὐτό καί ποιός τό ἐκτιμᾶ; Ἀλλά ὅποια καί ἄν εἶναι τά αἰσθήματα καί ἡ συμπεριφορά τοῦ λαοῦ, ὁ ἱερεύς δέν χωρίζει τόν ἑαυτό του ἀπό τούς πιστούς.
Ἡ δεύτερη εὐχή τῶν πιστῶν τελειώνει μέ μιά ἐκφώνηση πού ἀκούγεται γιά πρώτη καί μοναδική φορά στήν θεία Λειτουργία.

Ὅταν ὁ ἱερεύς τελειώσει τήν ἀνάγνωση τῆς δεύτερης εὐχῆς τῶν πιστῶν ἐκφωνεῖ τό·

πως ὑπὸ τοῦ κράτους σου πάντοτε φυλαττόμενοι, σοὶ δόξαν ἀναπέμπωμεν, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Γιὰ νὰ μᾶς φυλάσση καὶ νὰ μᾶς προστατεύη πάντα ἡ δύναμή σου, καὶ νὰ δοξάζουμε ἐσένα, τὸν Πατέρα, τὸν Υἱὸ καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, τώρα καὶ πάντα καὶ στοὺς ἀτελεύτητους αἰῶνες.

Εκτύπωση