Της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου)
«Τὸν Σταυρόν σου προσκυνοῦμεν Δεσπότα.»
Παγκόσμια Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἀποτελεῖ ἕναν σπουδαῖο ἑορτολογικό σταθμό τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους.
Στίς 14 Σεπτεμβρίου σύμπασα ἡ Ὀρθοδοξία τιμᾶ τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου μας, ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζεται ὡς τό «καύχημά» Της καί ἡ «δόξα» Της.
Πηγές τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ἱστορίας ἀναφέρουν ὅτι ἡ ἑορτή τῆς Παγκόσμιας Ὕψωσης εἶχε καθιερωθεῖ ἀπό τά ἀρχαῖα χρόνια, ἴσως μάλιστα νά εἶχε καθιερωθεῖ καί ἀπό αὐτόν τόν Μέγα Κωνσταντίνο, κατά προτροπή προφανῶς τῆς μητέρας του τῆς ἁγίας Ἑλένης, ἀμέσως μετά τήν εὕρεση τοῦ τιμίου Ξύλου στά Ἱεροσόλυμα, γύρω στό 330 μ.Χ.
Ἡ τιμή πρός τόν τίμιο Σταυρό ἀνάγεται στούς Ἀποστολικούς χρόνους. Οἱ ἐπιστολές τοῦ ἀποστόλου Παύλου εἶναι γεμάτες ἀπό χωρία μέ τά ὁποῖα ὁ μέγας Ἀπόστολος ἐξαίρει τόν ρόλο τοῦ Σταυροῦ στήν διαδικασία τῆς σωτηρίας του κόσμου.
Πρῶτος, ὁ ἀπόστολος Παῦλος, μίλησε γιά τήν καύχηση τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἀποστολικοί Πατέρες, μιλοῦν καί αὐτοί μέ σεβασμό καί τιμή πρός τὀ ἱερό σύμβολο, μέσω τοῦ ὁποίου ἔγινε ἡ καταλλαγή μέ τόν Θεό καί ἐπιτεύχθηκε ἡ σωτηρία μέ τήν ἀπολυτρωτική θυσία τοῦ Χριστοῦ.
Οἱ κατακόμβες εἶναι γεμάτες ἀπό χαραγμένους Σταυρούς. Οἱ διωκόμενοι χριστιανοί, ἀπό τούς φανατικούς εἰδωλολάτρες, θεωροῦσαν τούς ἑαυτούς τους τύπους τοῦ ἀδίκως παθόντος Ἰησοῦ Χριστοῦ. Πίστευαν, ὅτι ἐξαιτίας τῆς πίστεώς τους στόν Χριστό, ἔφεραν καί αὐτοί τό δικό τους σταυρό, γι᾽αὐτό τό ἱερό αὐτό σύμβολο ἦταν τόσο ἀγαπητό σ᾽ αὐτούς. Αὐτό τούς ἐμψύχωνε καί τούς ἔδινε τήν δύναμη τοῦ μαρτυρίου.
Ἡ δύναμη τοῦ τιμίου Σταυροῦ φάνηκε στό θαυμαστό ὅραμα τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, στά 312 μ.Χ., ἐνῶ βάδιζε ἐναντίον τοῦ Μαξεντίου κοντά στή Ρώμη.
Ὁ Κωνσταντίνος ἐξέφραζε τήν νέα ἐποχή, σέ ἀντίθεση μέ τούς συναυτοκράτορές του, οἱ ὁποῖοι ἐξέφραζαν καί προσπαθοῦσαν νά συντηρήσουν τόν παλιό κόσμο, πού κατέρρεε ραγδαία. Ὁ μεγάλος αὐτοκράτορας εἶδε στόν οὐρανό, ἡμέρα μεσημέρι, τό σημεῖο τοῦ Σταυροῦ καί τήν ἐπιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ». Ἦταν ἡ 28η Ὀκτωβρίου τοῦ 312 μ.Χ.. Ἀπό ἐκείνη τήν ὥρα ἔδωσε διαταγή τό σημεῖο αὐτό νά γίνει τό σύμβολο τοῦ στρατοῦ του. Χαράχτηκε παντοῦ, στίς ἀσπίδες τῶν στρατιωτῶν, στά κράνη, στά λάβαρα, καί ἀλλοῦ.
Ὁ ἐχθρός κατατροπώθηκε καί ὁ Κωνσταντίνος ἔγινε μονοκράτωρ τοῦ ἀπέραντου κράτους. Δέν εἶχε καμία ἀμφιβολία ὅτι ἡ δύναμη τοῦ Σταυροῦ τοῦ εἶχε χαρίσει αὐτή τήν περήφανη νίκη, γι᾽ αὐτό προσέγγισε τή νέα ἀνερχόμενη θρησκευτική πίστη τῶν χριστιανῶν. Κατάλαβε ὁ μεγάλος καί διορατικός ἐκεῖνος ἄνδρας ὅτι τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας ἀνῆκε στόν Χριστιανισμό, ὅπως καί ἔγινε. Ἔτσι ἔδωσε ἀμέσως διαταγή νά σταματήσουν οἱ διωγμοί ἐναντίον τῶν χριστιανῶν, καθώς καί ὅλων ὅσων διώκονταν γιά τίς θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Μέ τό γνωστό «Διάταγμα τῶν Μεδιολάνων» κατοχυρώθηκε ἡ ἀνεξιθρησκία στό κράτος.
Τό 326 μ.Χ. ἀναχώρησε γιά τούς Ἁγίους Τόπους ἡ εὐσεβής χριστιανή μητέρα του ἁγία Ἑλένη. Μέ τήν γενναία ἐπιχορήγηση τοῦ Κωνσταντίνου ἄρχισε τό κτίσιμο λαμπρῶν Ναῶν ἐπάνω στά ἱερά προσκυνήματα. Ἐπίκεντρο ἦταν ὁ Πανάγιος Τάφος τοῦ Κυρίου.
Πρώτη ἐνέργεια τῆς ἁγίας Ἑλένης ἦταν ἡ ἀνεύρεση τοῦ τιμίου Σταυροῦ, ὁ ὁποῖος εἶχε ριχτεῖ ἀπό τούς ρωμαίους σέ παρακείμενη χωματερή. Σύμφωνα μέ τήν παράδοση ὁδηγήθηκε ἐκεῖ ἀπό ἕνα ἀρωματικό φυτό πού φύτρωνε στό μέρος ἐκεῖνο, τό γνωστό μας βασιλικό.
Ὕστερα ἀπό ἐπίπονες ἀνασκαφές τελικά βρέθηκαν τρεῖς σταυροί, τοῦ Κυρίου καί τῶν δύο ληστῶν. Οἱ ἐκκλησιαστικοί ἱστορικοί Φιλοστόργιος καί Νικηφόρος ἀναφέρουν ὅτι ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου ἐντοπίσθηκε ὕστερα ἀπό θαῦμα. Τοποθετήθηκε πάνω σέ νεκρή γυναίκα καί αὐτή ἀναστήθηκε!
Ἡ πιστή βασιλομήτωρ, μέ δάκρυα στά μάτια παρέδωσε τόν τίμιο Σταυρό στόν πατριάρχη Μακάριο, ὁ ὁποῖος στίς 14 Σεπτεμβρίου του ἔτους 335 μ.Χ. τόν ὕψωσε στόν φρικτό Γολγοθᾶ καί τόν τοποθέτησε στόν πανίερο καί περικαλλῆ Ναό τῆς Ἀναστάσεως, τόν ὁποῖο εἶχε ἀνεγείρει ἡ Ἁγία πάνω ἀπό τόν Πανάγιο Τάφο καί ὁ ὁποῖος σώζεται ὡς σήμερα. Τό σημαντικό αὐτό γεγονός σημάδεψε τήν ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί γι᾽ αὐτό ἄρχισε νά ἑορτάζεται ὡς λαμπρή ἀνάμνηση. Ἔτσι καθιερώθηκε ἡ μεγάλη ἑορτή τῆς παγκόσμιας Ὑψώσεως τοῦ τιμίου Σταυροῦ.
Ὅμως τήν ἁγία αὐτή ἡμέρα ἑορτάζουμε καί τήν δεύτερη ὕψωση. Στά 613 μ.Χ. οἱ Πέρσες κυρίεψαν τήν Παλαιστίνη, λεηλάτησαν καί κατέστρεψαν τά ἱερά προσκυνήματα καί πῆραν ὡς λάφυρο τόν τίμιο Σταυρό καί τόν μετέφεραν στήν χώρα τους. Ἡ παράδοση ἀναφέρει ὅτι ἐκεῖ γίνονταν ἄπειρα θαύματα.
Οἱ Πέρσες θεώρησαν τό τίμιο Ξύλο μαγικό καί γι᾽αὐτό τό φύλαγαν καί τό προσκυνοῦσαν, χωρίς νά γνωρίζουν τήν πραγματική του φύση καί ἰδιότητα! Ὁ αὐτοκράτορας Ἡράκλειος μετά τήν νίκη του ἐναντίον τῶν Περσῶν παρέλαβε τόν τίμιο Σταυρό καί τόν μετέφερε στήν Ἱερουσαλήμ. Ὁ πατριάρχης Ζαχαρίας τόν ὕψωσε ἐκ νέου στόν Ναό τῆς Ἀναστάσεως. Ἦταν 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 626 μ.Χ..
Ὁ ἐκκλησιαστικός συγγραφέας Παυλίνος ἀναφέρει στήν ἐνδέκατη ἐπιστολή του ὅτι ἡ τοπική Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων θεώρησε ὅτι ὁ Σταυρός τοῦ Χριστοῦ ἀνήκει σέ ὅλη τήν χριστιανοσύνη καί γι᾽ αὐτό ἀποφάσισε νά τεμαχίσει τό τίμιο Ξύλο καί νά τό διανείμει σέ ὅλη τήν Ἐκκλησία. Ἔτσι διασώθηκαν μέχρι σήμερα πολλά τεμάχια, τά ὁποῖα φυλάσσονται ὡς τά πολυτιμότερα κειμήλια, κυρίως στίς ἱερές μονές τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Μία ἐσχατολογική προφητεία λέει πώς ἕνα ἀπό τά συγκλονιστικά γεγονότα τοῦ τέλους τοῦ κόσμου θά εἶναι καί ἡ ἐπανένωση τοῦ τιμίου Σταυροῦ!
Ὁ Σταυρός τοῦ Κύριου μας, σύμφωνα μέ τήν παράδοση, ἀποτελεῖται ἀπό κέδρο, πεῦκο καί κυπαρίσσι.
Ἡ ἱστορία τοῦ δέντρου τοῦ Σταυροῦ ἀρχίζει στά χρόνια τοῦ πατριάρχη Ἀβραάμ καί συνδέεται μέ τήν ἐμφάνιση τῆς Ἁγίας Τριάδος μέ τήν μορφή τριῶν Ἀγγέλων στόν Ἀβραάμ, στή Μαμβρή. Ἡ παράδοση ἀναφέρει, ὅτι ἀφοῦ οἱ Ἄγγελοι πραγματοποίησαν τήν ἐπίσκεψή τους, ἔφυγαν καί ἄφησαν στόν Ἀβραάμ τά τρία ραβδιά τους.
Μετά ἀπό τήν καταστροφή τῶν Σοδόμων καί Γομόρρων, σώθηκε μόνο ὁ Λώτ καί οἱ δύο κόρες του. Οἱ δύο κόρες, νομίζοντας ὅτι ὅλος ὁ κόσμος εἶχε καταστραφεῖ, μέ πρόφαση τήν διαιώνιση τοῦ ἀνθρώπινου εἴδους, κατά τή διάρκεια τοῦ ταξιδιοῦ τους, μέθυσαν τόν πατέρα τους «καί ἐκοιμήθη μετ᾽ αὐτῶν». (Γέν. 19, 34)
Ὁ Λώτ ἐξομολογήθηκε τό ἁμάρτημμά του στόν πατριάρχη Ἀβραάμ καί τόν παρακάλεσε νά προσευχηθεῖ στόν Θεό νά τόν συγχωρήσει. Ὁ Ἀβραάμ ἔδωσε τότε στόν Λώτ τά τρία ραβδιά πού τοῦ εἶχαν ἀφήσει οἱ τρεῖς Ἄγγελοι καί τοῦ εἶπε νά τά φυτέψει στά περίχωρα τῆς Ἱερουσαλήμ. Τοῦ εἶπε μάλιστα πώς θά ἔπρεπε νά τά ποτίζει καθημερινά μέ νερό τοῦ Ἰορδάνη, καί ἄν τά ραβδιά φύτρωναν, φυλλοβολοῦσαν καί γίνονταν κανονικό δέντρο θά ἦταν ἔνδειξη συγχώρησης ἀπό τόν Θεό. Ὁ Λώτ κουβαλοῦσε γιά τριάντα χρόνια νερό ἀπό τόν Ἰορδάνη, ποτίζοντάς τα, ἕως ὅτου τελικά ἔβγαλαν φύλλα, φύτρωσαν καί ἔγιναν ἕνα τριπλό δέντρο ἀπό πεῦκο, κυπαρίσσι καί κέδρο.
Τήν ἐποχή τοῦ Σολομώντα, κόπηκαν ξύλα ἀπό ὅλη τήν περιοχή μαζί μέ πολλά κλαδιά αὐτοῦ τοῦ τρίκλωνου δέντρου, γιά νά κατασκευαστεῖ μέ διαταγή του, ἡ σκεπή τοῦ γνωστοῦ ναοῦ τοῦ Σολομώντα. Οἱ τεχνίτες ὅμως, ὅπως καί νά ἔβαζαν τό συγκεκριμένο ξύλο, δέν ταίριαζε στήν σκεπή, καί γιά τήν αἰτία αὐτή, ὀνομάσθηκε ἀπό τούς ἐργάτες, ἄτιμο. Ὁ Καϊάφας πού πρωτοστάτησε στήν καταδίκη τοῦ Χριστοῦ διέταξε νά κατασκευάσουν τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ ἀπό τό τρισύνθετο αὐτό ξύλο, τό ὁποῖο θεωρεῖτο γι᾽ αὐτούς, ξύλο «ἄτιμο» καί καταραμένο.
Μπορεῖ γιά τούς Ἑβραίους ὁ τίμιος Σταυρός νά εἶναι ξύλο «ἄτιμο» καί καταραμένο.
Οἱ ὀρθόδοξοι πιστοί τιμοῦμε μέ ἰδιαίτερο τρόπο τήν ἁγία ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου μας. Οἱ ἱερές ἀκολουθίες ἔχουν πανηγυρικό χαρακτήρα, ἐνῶ ἔχει θεσπισθεῖ καί αὐστηρή νηστεία. Κατακλύζουμε τού ἱερούς Ναούς προκειμένου νά προσκυνήσουμε τόν τίμιο Σταυρό καί νά ἀντλήσουμε δύναμη καί οὐράνια χάρη ἀπ᾽ αὐτόν.
Ἐμεῖς ὅμως, οἱ ὀρθόδοξοι πιστοί, γνωρίζουμε πολύ καλά ὅτι ἡ τιμή καί ἡ προσκύνηση τοῦ τιμίου Σταυροῦ εἶναι προσκύνηση του Ἴδιου τοῦ Ἐσταυρωμένου Λυτρωτῆ μας Χριστοῦ.
Ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου μας εἶναι τό καύχημά μας, τό νικηφόρο λάβαρο καί τό ἀήττητο ὅπλο κατά τοῦ μεγαλύτερου ἐχθροῦ μας, τοῦ διαβόλου.
Γι αὐτό πρέπει νά ἐπιδιώξουμε μέ κάθε τρόπο τήν μοναδική καί σωτήρια ὕψωση τοῦ τιμίου Σταυροῦ: Ποιά εἶναι ἡ ὕψωση αὐτή; Νά ὑψωθεῖ ὁ Σταυρός στήν καρδιά μας.
Σάν στολίδι εὔκολα τόν ὑψώνουμε στό στῆθος μας. Στήν καρδιά πότε θά τόν ὑψώσουμε;
-Ὁ Σταυρός νά γίνει τό κέντρο τῆς ζωῆς μας, ἡ παρηγοριά μας, ἡ ἐλπίδα μας.
-Ὁ Σταυρός νά γίνει ὁ φάρος στήν πορεία μας, μέσα στό πέλαγος τῆς ζωῆς.
-Μέ τόν Σταυρό θά ὁδηγηθοῦμε στήν Ἀνάσταση, στήν αἰώνια δόξα καί στήν μακαριότητα τοῦ Παραδείσου.