«Μηδένα πρό τοῦ τέλους μακάριζε». (Σόλων)
ίκαια ὁ σημερινός πολιτισμός θεωρεῖται, κατά κοινή ὁμολογία, ὅτι ἔχει σάν βάση καί θεμέλιο τόν πολιτισμό, τόν ὁποῖο ἀνέπτυξαν καί διέδωσαν ἀνά τόν τότε γνωστό κόσμο oἱ ἀρχαῖοι μας πρόγονοι. Δέν ὑπάρχει τομέας γνώσεως, δέν ὑπάρχει ἐπιστήμη τῆς ὁποίας δέν ἔθεσαν ἐκεῖνοι τίς πρῶτες βάσεις. Τά ἔργα τους βρίθουν σοφῶν γνωμῶν, οἱ ὁποῖες ἀποδείχθηκαν ἀληθινές στό πέρασμα τοῦ χρόνου.
Καί τό γνωμικό αὐτό, «Μηδένα πρό τοῦ τέλους μακάριζε», εἶναι ἀπαύγασμα τῆς σοφίας ἐκείνων, λέχθηκε δέ ἀπό τόν Σόλωνα τόν Ἀθηναῖο, πρός τόν ὑπερόπτη γιά τά πλούτη του βασιλιά τῆς Λυδίας, Κροῖσο, ὅταν ὁ θρασύς αὐτός βασιλιάς τόν ρώτησε, ἐάν γνώριζε κάποιον ἄλλον σέ ὅλο τόν κόσμο πού νά εἶναι εὐτυχέστερος ἀπό αὐτόν. Καί ὁ σοφός Ἀθηναῖος τοῦ ἀπάντησε: «Νά μήν καλοτυχίζεις κανέναν, προτοῦ νά δεῖς τό τέλος του».
Καί πράγματι, δέν πρέπει νά καλοτυχίζουμε κανέναν συνάνθρωπό μας καί νά μήν τόν θεωροῦμε εὐδαίμονα καί εὐτυχῆ εἴτε γιά τά πλούτη του εἴτε γιά τήν δόξα του εἴτε τέλος γιά ὁποιοδήποτε ὑλικό ἤ ἠθικό ἀγαθό, τό ὁποῖο ἀπέκτησε, διότι τό τέλος τοῦ καθενός εἶναι ἄγνωστο, ποιό θά εἶναι.Πολλοί ἄνθρωποι ἀποκτοῦν, κατά τήν διάρκεια τοῦ βίου τους, ὑλικά καί πνευματικά ἀγαθά, τά ὁποῖα συνθέτουν τήν ἔννοια τῆς εὐτυχίας τους, ἀλλ' ὅμως λίγοι τελειώνουν τήν ζωή τους ἀπολαμβάνοντάς τα. Εὐτυχισμένος θεωρεῖται μόνο ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος τελειώνει εὐτυχισμένος τόν βίο του, πράγμα τό ὁποῖο δέν συμβαίνει σέ ὅλους πού θεωροῦνται εὐτυχεῖς.
Ὁ βίος τῶν ἀνθρώπων μοιάζει μέ τούς ἀγῶνες. Ὅπως στούς ἀγῶνες δέν στεφανώνουμε, οὔτε ἀνακηρύσσουμε κάποιον νικητή, πρίν τελειώσει ὁ ἀγώνας, ἔτσι δέν πρέπει νά καλοτυχίζουμε κανέναν πρίν τό τέλος του ἀγώνα του, δηλαδή πρίν τόν θάνατό του.
Τά ἀγαθά ἐνῶ μέ δυσκολία ἀποκτῶνται, μέ μεγάλη εὐκολία ἐγκαταλείπουν τόν ἄνθρωπο. Παράγοντες ἀνώτεροι τῶν δυνάμεών του ἐπεμβαίνουν καί συχνά ἀνατρέπουν τήν ὑπάρχουσα κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, ἐπιπλέον δέ καθιστοῦν δύσκολη καί κάθε πρόβλεψη γιά τό μέλλον.
Οἱ ἀτυχίες καί οἱ συμφορές, ἀδιάκριτα, ἀπειλοῦν ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἀνεξαρτήτως ἡλικίας καί μόρφωσης. Εὐτυχής ὅποιος, μέ τήν σύνεσή του, λόγω συμπτώσεων καί κυρίως μέ τήν προστασία τοῦ Θεοῦ ξέφυγε ἀπό αὐτές!
Ἡ εὐτυχία μοιάζει μέ κάποιο βαρύτιμο καί εὔθραυστο ἀντικείμενο, τό ὁποῖο δύσκολα ἀποκτᾶται καί εὔκολα καταστρέφεται. Βλέπουμε μέσα στήν κοινωνία ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι ἀπέκτησαν τεράστια πλούτη καί ἔγιναν οἱ οἰκονομικοί ρυθμιστές τοῦ τόπου, νά πεθαίνουν μέ στερήσεις καί πάμπτωχοι. Ἄλλους, οἱ ὁποῖοι μακαρίζονταν γιά τήν ἀκμαία ὑγεία τους, ἡ ὁποῖα εἶναι πράγματι τό πολυτιμότερο ἀγαθό τοῦ ἀνθρώπου, νά τήν χάνουν καί νά πεθαίνουν δυστυχισμένοι μέ ἀφόρητους πόνους καί ψεύτικες ἐλπίδες. Ἀκόμη βλέπουμε μεγάλους ἐπιστήμονες, δεινούς ρήτορες, ἔνδοξους στρατηγούς νά στεροῦνται κάθε τιμῆς καί νά ἔχουν οἰκτρό τέλος, ἐξαιτίας ἀσυγχώρητων σφαλμάτων, τά ὁποῖα διέπραξαν.
Ἄπειρα παραδείγματα ἀπό τήν ἱστορία, ἀκόμα καί ἀπό τήν μυθολογία, ἐπικυρώνουν ἀδιάσειστα τήν ἀλήθεια τοῦ γνωμικοῦ αὐτοῦ. Εἶναι γνωστό τό πάθημα τοῦ ἴδιου τοῦ Κροίσου, ὁ ὁποῖος λίγο ἀκόμα καί θά καιγόταν ζωντανός ἀπό τόν ἀντίπαλό του Κύρο, πρός τόν ὁποῖο ἀπό ὑπεροψία κήρυξε τόν πόλεμο.
Καί ἀπό τήν ἱστορία τῶν νεωτέρων χρόνων, ποιός δέν γνωρίζει τό ἄθλιο τέλος τοῦ ἔνδοξου καί δαφνοστέφανου αὐτοκράτορα τῆς Γαλλίας, τοῦ Μ. Ναπολέοντα, ὁ ὁποῖος ἡττημένος πέθανε ἐξόριστος σέ κάποιο μικρό καί ἐρημικό νησάκι (Ἁγία Ἑλένη) τοῦ Ἀτλαντικοῦ;
Ἀλλά καί ἡ παραβολή τοῦ ἄφρονος Πλουσίου τό ἴδιο διδάσκει, ὅτι, δηλαδή δέν πρέπει νά ὑπερηφανευόμαστε γιά τά ἀγαθά μας, τήν εὐτυχία μας, γιά τό ὅτι δέν εἴμαστε «ὥσπερ οἱ λοιποί τῶν ἀνθρώπων», διότι τό μέλλον τοῦ ἀνθρώπου εἶναι κρυφό καί ἄγνωστο.
Νά εἴμαστε συνεπῶς συνετοί, μετριόφρονες καί σώφρονες καί ἄς χαιρόμαστε τήν εὐτυχία στήν ὁποία ζοῦμε, καί γιά τά τυχόν ἀγαθά πού ἀπολαμβάνουμε καί τά ὁποῖα ἐννοεῖται ὅτι ἀποκτήσαμε εἴτε μέ τήν ἔντιμη ἐργασίας μας καί τούς κόπους μας εἴτε γιατί μᾶς τά κληροδότησαν κάποιοι ἄλλοι καί κυρίως γιατί εἶναι εὐλογία τοῦ Θεοῦ. Παράλληλα ἄς ἐπιδιώκουμε τήν ἀπόκτηση τῶν πνευματικῶν ἀγαθῶν, τά ὁποῖα εἶναι τό μοναδικό, αἰώνιο καί ἀσφαλές ἀπόκτημα τοῦ ἀνθρώπου.
Νά οἰκοδομοῦμε τήν εὐτυχία μας καί τήν πνευματική μας καλλιέργεια μέ περίσκεψη καί προσοχή, ἀπαλλαγμένοι ἀπό κάθε ὑπεροψία, ἀλαζονεία καί κενοδοξία, ἄν δέν θέλουμε νά δοκιμάσουμε στήν ζωή, λόγω τῆς ἀλλαγῆς τῶν καταστάσεων, σκληρές καί πικρές ἀπογοητεύσεις. Καί προπαντός, ὅπως λέει ὁ σοφός τῆς ἀρχαιότητας, Ἰσοκράτης: «Μηδενί συμφοράν ὀνειδίσεις· κοινή γάρ ἡ τύχη καί τό μέλλον ἀόρατον», δηλαδή νά μήν χλευάζουμε κανέναν γιά τήν συμφορά του, γιατί τό μέλλον εἶναι ἄγνωστο καί τά ἴδια μπορεῖ νά πάθουμε κι ἐμεῖς. Ὁ λαός μας τό λέει πολύ ἁπλά: «Ὅ,τι κοροϊδεύει κανείς τό γεύεται...».
Νά ἔχουμε ὅμως καί κάτι ἀκόμα ὑπόψη μας. Ὁ ἄνθρωπος μέσα στό περιβάλλον στό ὁποῖο ζεῖ συναναστρεφόμενος μέ ἄλλους ἀνθρώπους, συνήθως, δημιουργεῖ δεσμούς στενώτερους μεταξύ κάποιων ἀνθρώπων. Ἀπό αὐτούς, ἄλλοι μέν κινούμενοι ἀπό ἐνδιαφέρον κρίνουν τά λάθη αὐτῶν μέ τούς ὁποίους συναναστρέφονται, ἄλλοι δέ ὑποκινούμενοι ἀπό συμφέρον ἤ δουλοπρέπεια παραβλέπουν τά λάθη καί τίς ἀδυναμίες, κολακεύουν καί ὑπερτονίζουν ἀνύπαρκτα προτερήματά τους, πράγμα τό ὁποῖο εἶναι ἐπικίνδυνο γιά ἐκεῖνον πρός τόν ὁποῖο ἀπευθύνονται οἱ κολακεῖες. Ὁ Πυθαγόρας, ἔχοντας ὑπόψη του τέτοιες περιπτώσεις, διετύπωσε τήν συμβουλή του αὐτή: «Χαῖρε τοῖς ἐλέγχουσί σε μᾶλλον, ἢ τοῖς κολακεύουσιν ὡς δ' ἐχθρῶν χείρονας ἐκτρέπου τοὺς κολακεύοντας». Δηλαδή, περισσότερο νά χαίρεσαι καί νά εκτιμᾶς αὐτούς πού σέ κρίνουν, παρά ἐκείνους πού σέ κολακεύουν, γιατί οἱ κόλακες εἶναι χειρότεροι ἀπό τούς ἐχθρούς. Σχετικά μέ αὐτούς πού ἀσκοῦν τόν ἔλεγχο, τό βιλίο τῶν Παροιμιῶν τονίζει: «Ἐκεῖνος πού θά θελήσει νά παιδαγωγήσει τούς ἀμετανόητους κακούς, θά ἐξευτελισθεῖ καί θά ὑβρισθεῖ ἀπό αὐτούς. Ἐκεῖνος πού θέλει νά ὑποδείξει τά σφάλματα καί νά ἐλέγξει τόν κακό, θά ἐπισύρει συκοφαντίες καί ἄδικες κατηγορίες ἐναντίον του.
Μήν ἐλέγχεις, λοιπόν, τούς κακούς, γιά νά μήν σέ μισήσουν. Ἔλεγχε καί ὑπόδειξε τό ὀρθό στόν συνετό καί μυαλωμένο, καί αὐτός θά σέ ἀγαπήσει».
Ὁ ἀγωνιστής χριστιανός δέν πρέπει νά αἰσθάνεται πικρία γιά ὅσους κρίνουν ἤ καί στήν χειρότερη περίπτωση κατακρίνουν τίς πράξεις του καί τήν διαγωγή του, ἀλλά νά αἰσθάνεται χαρά, διότι τοῦ ὑποδεικνύουν τά σφάλματά του, γιά νά μήν τά ἐπαναλαμβάνει. Μέ μεγάλη δέ προσοχή πρέπει νά διακρίνει τούς κόλακες πού τόν περιτριγυρίζουν καί νά τούς ἐκδιώκει ἀπό τό περιβάλλον του, διότι οἱ αὐλοκόλακες, κινούμενοι ἀπό συμφέρον συνήθως τόν παρασύρουν στήν ἀποτυχία καί συνεπῶς στήν δυστυχία.
Ὅταν ὁμολογεῖς τήν ἀλήθεια καί μόνο τήν ἀλήθεια, ἡ άλήθεια σέ κρατάει πάντα ὄρθιο. Οὔτε πρός τά ἀριστερά σέ ἀφήνει νά πέσεις, σέ ἐγωισμούς δηλαδή καί σέ παράφορες ἐκδηλώσεις, οὔτε πρός τά δεξιά, σέ ταπεινολογίες καί ὑποκρισίες. Αὐτό εἶναι τό μέτρο καί μ' αὐτό τό μέτρο πρέπει καθένας νά μετράει τίς δυνάμεις του καί νά ρυθμίζει τίς κρίσεις του, τίς σκέψεις του, τίς ἀποφάσεις του, τίς ἐνέργειές του.
Καί ἀκριβῶς αὐτό εἶναι τό σημάδι πού ξεχωρίζει τούς πραγματικούς ἀνθρώπους, τούς ἀκέραιους, τούς εὐσυνείδητους, τούς ἔντιμους, τούς ὁλοκληρωμένους, τούς ἄξιους τῆς ἀποστολῆς τους. Τό νά μήν νικῶνται καί νά μήν ἐπηρεάζονται ἀπό κατώτερα ἐλατήρια συμφέροντα καί σκοπιμότητες... Ἀλλά νά μένουν πάντα εὐθεῖς, εἰλικρινεῖς καί ἀνώτεροι.
Ἄλλωστε εἶναι σαφής καί παρήγορος ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ πού ἀνατρέπει κάθε ἀνθρώπινη λογική: «Μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν», «Μακάριοι ἐστὲ ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ῥῆμα καθ' ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ».
Εἶναι σημαντικό νά ἀναφέρουμε πώς, μέ τήν διδασκαλία αὐτή ἀνατρέπονται ὅλες οἱ κοσμικές ἀντιλήψεις πού θεωροῦν εὐτυχισμένους ὅσους ἔχουν χρήματα, ἀπολαμβάνουν ὑλικά ἀγαθά, δόξα, ἀξιώματα καί θέσεις. Ἀντίθετα, ὁ Χριστός ἐγκαινιάζει μιά καινούρια ἐποχή κατά τήν ὁποία εὐτυχισμένοι εἶναι οἱ πράοι, οἱ θλιμμένοι, οἱ ἔχοντες πίστη καί ἀγάπη γιά τόν Θεό, ὅσοι ἀνέχονται κακολογίες καί ὅσοι διώκονται. Μέ αὐτά τά λόγια, λοιπόν, συμβουλεύει ὁ Χριστός τούς μαθητές του, τά ὁποῖα ἀποτελοῦν διδασκαλία μεγάλης σημασίας γιά τήν εἴσοδο κάθε πιστοῦ στήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ. «Ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω».