ρκεῖ μόνο μία ἁπλή σύγκριση τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ γιά νά πεισθεῖ κάποιος, ὅτι ἡ μία ἀκολουθία προῆλθε ἀπό τήν ἄλλη. Δεδομένου ὅμως ὅτι ἡ ἀκολουθία τοῦ Βαπτίσματος ἀναφέρεται ὡς ἕνα ἀπό τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, πού διαμορφώθηκε παλαιότερα, αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ἀκολουθία τοῦ ἁγιασμοῦ τῶν Θεοφανείων εἶναι ἡ δͅια μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Βαπτίσματος ἐλαφρά τροποποιημένη. Ἐκτός ἀπό τίς ἐσωτερικές ἐνδείξεις ὑπάρχουν καί ἐξωτερικές μαρτυρίες, ἤδη ἀπό τόν Ε´ αἰ. καί μετέπειτα, πού ἐπιβεβαιώνουν τό συμπέρασμα αὐτό.
῎Ετσι, λοιπόν, ὁ ἱερός Αὐγουστίνος κάνει λόγο γιά τήν πίστη πού ἐπικρατοῦσε μεταξύ τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης σχετικά μέ τίς θεραπευτικές ἰδιότητες πού εἶχε τό νερό, τοῦ Βαπτίσματος. Ἀναφέρει μάλιστα καί μερικούς συγχρόνους του οἱ ὁποῖοι ἔφεραν τά παιδιά τους νά βαπτισθοῦν, ὄχι τόσο γιατί ἀπέβλεπαν στά πνευματικά χαρίσματα τοῦ Βαπτίσματος, ὅσο στή θεραπεία πού παρεῖχε τό ἁγιασμένο νερό τοῦ Βαπτίσματος στίς σωματικές ἀσθένειες, ἀπό τίς ὁποῖες ὑπέφεραν αὐτά. Κάνει λόγο δέ καί γιά δύο πρόσωπα, τά ὁποῖα μέ τό βάπτισμα θεραπεύτηκαν ξαφνικά ἀπό ἀνίατη ἀσθένεια.
Ἐφόσον ἐπικρατοῦσε ἡ πεποίθηση, ὅτι τό νερό τοῦ Βαπτίσματος παρεῖχε τέτοιες θεραπευτικές ἰδιότητες στά ἄτομα πού βαπτίζονταν, δέν ἦταν δύσκολο νά ὁδηγηθοῦν καί στό νά χρησιμοποιηθεῖ τό ἁγιασμένο νερό καί στούς ἤδη βαπτισμένους. ῎Αλλωστε αὐτό ἀναφέρεται καί στίς αἰτήσεις τῶν Διακονικῶν τοῦ Ἁγιασμοῦ «εἰς ἴασιν ψυχῆς καί σώματος» καί «εἰς ἀποτροπήν πάσης ἐπιβουλῆς ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐχθρῶν» καί «πρός πᾶσαν ὠφέλειαν ἐπιτήδειον».
Στή Δύση, ὅπως ἀναφέρει καί ὁ Γρηγόριος Τουρώνης, ὑπῆρχε κάποια κολυμβήθρα κοντά στή Σεβίλλη ἡ ὁποία μέ θαυμαστό τρόπο καί ἀπό μόνη της γέμιζε νερό, τό ὁποῖο ἦταν ἀπαραίτητο γιά τίς βαπτίσεις τήν περίοδο τοῦ Πάσχα. Ἀφοῦ προηγουμένως διαβάζονταν οἱ ἐξορκισμοί καί ραντίζονταν μέ ἅγιο Μῦρο καθʼ ἕνας ξεχωριστά ἔπαιρνε σʼ ἕνα δοχεῖο νερό ὡς εὐλογία τοῦ οκͅου του καί γιά νά ἁγιάσει μέ ραντισμό τούς ἀγρούς καί τά ἀμπέλια του. ῎Ετσι ἐξηγεῖται καί ἡ αἴτηση τῶν Διακονικῶν τοῦ Ἁγιασμοῦ «ὑπέρ τῶν ἀντλούντων καί ἀρυομένων εἰς ἁγιασμόν οἴκων».
Ὁ ἴδιος μαρτυρεῖ, ὅτι στίς γαλλικανικές ἐκκλησίες εἶχε γενικευθεῖ ἡ συνήθεια νά παίρνουν οἱ πιστοί νερό ἁγιασμένο ἀπό τήν κολυμβήθρα πρίν ἀπό τό βάπτισμα τῶν φωτιζομένων. Ἀπό τίς γαλλικανικές ἐκκλησίες διαδόθηκε ἡ συνήθεια αὐτή καί σʼ ὁλόκληρη τή Δύση. Ἀπό τή συνήθεια αὐτή τά Γελασιανά καί Γρηγοριανά εὐχολόγια συμπεριλαμβάνουν καί μία διάταξη σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ λειτουργός «ὅταν ἀναμείξῃ τό χρῖσμα πρός τό ὕδωρ τοῦ βαπτίσματος ραντίζει ὑπέρ τήν κολυμβήθραν ἤ καί τόν παριστάμενον λαόν. Τούτου γενομένου οἱ θέλοντες ἐκ τοῦ λαοῦ λαμβάνουσιν εὐλογίαν ἕκαστος ἐν τῷ δοχείῳ αὐτοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ ὕδατος, πρίν ἤ οἱ μικροί βαπτισθῶσιν ἐν αὐτῷ, πρός ραντισμόν τῶν οἰκιῶν ἤ τῶν ἀμπέλων ἤ τῶν ἀγρῶν ἤ τῶν καρπῶν αὐτῶν».
Στήν Ὀρθόδοξη ὅμως Ἐκκλησία, σύμφωνα μέ ὁμόφωνη μαρτυρία ὅλων τῶν ἑλληνικῶν χειρογράφων, δέν ρίχνεται ἅγιο Μῦρο ἤ ἐπορκιστό λάδι μέσα στό νερό τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ. Ἐπίσης μετά τόν καθαγιασμό τοῦ νεροῦ πρώτη ἐνέργεια τοῦ Ἱερέα ἦταν νά ραντίσει ἐκτός κολυμβήθρας καί τόν παρευρισκόμενο λαό.
Εἶναι ἐξακριβωμένο, ὅτι τό τυπικό τῶν γαλλικανικῶν ἐκκλησιῶν ἐπηρεάσθηκε σοβαρά ἀπό τή λειτουργική πράξη τῆς Ἀνατολῆς. Μάλιστα δέ τό Ἱεροσολυμιτικό τυπικό ἐπηρέασε καθοριστικά τή λειτουργική πράξη τῶν ἐκκλησιῶν σʼ ὅλο τόν Ὀρθόδοξο κόσμο καί αὐτό διότι στά Ἱεροσόλυμα ὑπῆρχε κοσμοσυρροή προσκυνητῶν ἀπʼ ὅλες τίς ἐκκλησίες.
Οἱ προσκυνητές ὅταν ἐπανέρχονταν στήν πατρίδα τους μετέφεραν καί τά ἔθιμα πού ἐπικρατοῦσαν στή μητέρα τῶν Ἐκκλησιῶν, τήν Ἱερουσαλήμ. Φαίνεται ὅτι πολύ ἐνωρίς στήν Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων εἰσήχθη ὁ ἀναμνηστικός ἑορτασμός τοῦ βαπτίσματος τοῦ Κυρίου στόν Ἰορδάνη ποταμό καί ἡ βάπτιση μέσα σʼ αὐτόν τῶν Κατηχουμένων κατά τήν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων.
῞Οταν τό 570 μ.Χ. ὁ Ἀντωνῖνος ἐπισκέφθηκε τούς ἁγίους Τόπους βεβαιώνει ὅτι στόν Ἰορδάνη ποταμό καί στόν τόπο πού βαπτίσθηκε ὁ Χριστός, κατά τήν ἑορτή τῶν Θεοφανείων γίνονταν μεγάλη ἀγρυπνία μέ συρροή πυκνοῦ πλήθους πιστῶν. Καί συνεχίζει, ἀναφερόμενος στήν τυπική διάταξη, πώς κατά τήν τετάρτη μέ πέμπτη ἀλεκτοροφωνία, ἐτελεῖτο ὁ ῎Ορθρος καί μετά ἀπʼ αὐτόν ἡ θεία Λειτουργία. Μετά τό πέρας τῆς θείας Λειτουργίας ὁ Ἱερέας κατέβαινε στό ποτάμι καί ἐπακολουθοῦσε ἡ εὐλογία τοῦ ὕδατος.
Τήν ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ παρακολουθοῦσαν καί πολλοί κάτοικοι τῆς Ἀλεξάνδρειας. ῞Οσοι ἀπʼ αὐτούς εἶχαν πλοῖα, ἀφοῦ τελείωνε ὁ Ἁγιασμός, ἔπαιρναν μέ τά δοχεῖα τους νερό ἁγιασμένο προκειμένου νά ραντίσουν μʼ αὐτό τά πλοῖα τους. Κατόπιν ἀκολουθοῦσε τό βάπτισμα τῶν Κατηχουμένων. ῞Οταν τελείωνε κι αὐτό, ὅλοι σχεδόν οἱ πιστοί πού παρευρίσκονταν, κατέβαιναν μέσα στόν Ἰορδάνη ποταμό φορώντας λευκούς χιτῶνες τούς ὁποίους ἔπειτα φύλαγαν μέχρι τήν ὥρα τοῦ θανάτου τους, γιά νά ἐνταφιασθοῦν μʼ αὐτούς.
Θά πρέπει νά ἀναφέρουμε πώς ἡ ἀκολουθία τῶν Θεοφανείων χρησιμοποιεῖται καί ἀπό τούς Ἰακωβίτες τῆς Συρίας, ἀπό τούς Κόπτες τῆς Αἰθιοπίας καί κυρίως ἀπό τούς Ἀρμενίους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν κρατήσει τά περισσότερο στοιχεῖα ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
