όσο παράξενο πράγμα είναι ο άνθρωπος, αυτό το καλάμι που στοχάζεται και το δέρνουν οι πιο περίεργοι
άνεμοι! Όλη τη χρονιά μπορεί να μη θυμότανε να πάει στην Εκκλησία, παρά μόνο Χριστούγεννα ή Πάσχα, ή σε κάποια έκτακτη περίσταση. Σαν έρθει όμως η Μεγάλη Τρίτη, με την Κασσιανή και το περίφημο τροπάριό της, ξεσηκώνουνε οι πατεράδες τα παιδιά τους, τις οικογένειές τους, να πάνε στην Εκκλησία. Κι οι παππούδες κι οι γιαγιάδες σταυροκοπιούνται, που τους αξίωσε ο Θεός να ακούσουν κι εφέτος το «Τροπάριο της Κασσιανής». Κι άμα τελειώσει το θρυλικό πια τροπάριο, χαιρετιούνται κι εύχονται «και του χρόνου!» Οι δε ψαλτάδες, που τόσο είχαν κουραστεί να προετοιμάσουν, τη βυζαντινή και κατανυκτική απόδοσή του, φεύγουν ικανοποιημένοι. Η πιο αδικημένη, όμως, τη Μεγάλη Τρίτη, παραμένει από χρόνια τώρα η σεμνή μοναχή του Βυζαντίου, η εκκλησιαστική ποιήτρια, η Κασσιανή, που κάνει κάθε χρόνο τόσες καρδιές να χύνουν θερμά δάκρυα κατα νύξεως. Και νομίζω, πως αξίζει τον κόπο να μας απασχολήσει για λίγο η μορφή της αδικημένης αυτής ποιήτριας
Οι πολλοί, από άγνοια της ιστορικής αλήθειας, κάνουν ένα μεγάλο σφάλμα γύρω από το πρόσωπο της διακεκριμένης υμνογράφου. Νομίζουν, ότι η Κασσιανή ήταν αμαρτωλή και ότι στο τροπάριο της ξεδιπλώνει το δράμα της παραστρατημένης της ψυχής. Αυτό είναι μεγάλο σφάλμα, ανιστόρητο και αντιεπιστημονικό, που το έπλασαν με τη μυθώδη φαντασία τους αναξιόπιστοι χρονογράφοι και μυθιστοριογράφοι. Κάνοντας έτσι ένα μεγάλο αδίκημα στη μνήμη της παρθένου, ευλαβεστάτης και εμπνευσμένης υμνογράφου.
Ποιά ήταν η Κασσιανή;
Όπως είναι ιστορικά εξακριβωμένο ήταν μία βυζαντινή αρχόντισσα. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ανήκε σε πλούσια και ευγενή οικογένεια. Ήταν προικισμένη με υπέροχα διανοητικά χαρίσματα, με μεγάλη εξυπνάδα και φιλομάθεια. Όπως φαίνεται δε από τα έργα της, είχε λάβει σπουδαία μόρφωση στις ανώτερες Σχολές της τότε Βασιλεύουσας, την οποία ασφαλώς συμπλήρωσε η μεγάλη της αγάπη προς τη μελέτη, μα περισσότερο η λατρεία της στον ασύγκριτο πλούτο της Αγίας Γραφής και της Πατερικής σοφίας.
Προικισμένη με αξιόλογο ποιητικό τάλαντο αγάπησε πολύ τους καλύτερους εκκλησιαστικούς υμνογράφους και μελωδούς, αλλά και τους αρχαίους Έλληνες ποιητές. Εμβάθυνε στα έργα και στους στίχους τους. Γι’ αυτό και έγραψε πολλούς εκκλησια στικούς ύμνους με μεγάλο λυρισμό, με δύναμη εκφράσεως και με χάρη.
Στους ύμνους της εμπνέονταν πάντα από γεγονότα και σκηνές της Αγίας Γραφής και μάλιστα αναφερόμενες στην κατά σάρκα γέννηση του Κυρίου, στο θείο δράμα του Γολγοθά, στην αχαριστία του Ιούδα και σε ζωντανές σκηνές μετανοούντων ανθρώπων, που τους δεχόταν ο Κύριος με έλεος και ευσ πλαγχνία.
Και το αποψινό, περίφημο τροπάριό της, το εμπνεύσθηκε από τη συγκινητική εκείνη σκηνή, που περιγράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς στο Ευαγγέλιό του.
Κατά την περιγραφή του Λουκά, μία αμαρτωλή γυναίκα, μετανοιωμένη για τον πρότερο βίο της, πήγε κοντά στον Κύριο συντετριμμένη. Του έπλυνε με τα δάκρυά της τα πόδια και τα σκούπισε με τα μαλλιά της κεφαλής της. Στη συνέχεια του έρριξε το πολύτιμο μύρο, πού είχε κρυμμένο στον κόρφο της, σαν δείγμα της συντριβής και της μετανοίας της. Και ο Κύριος την συγχώρησε και της καθάρισε τον ρύπο της ψυχής της.
Το περιστατικό αυτό, το τόσο συγκλονιστικό, πού προβάλλει απόψε σαν κύριο θέμα η Εκκλησία μας, η Κασσιανή, το ζωγράφισε με ποιητική δεινότητα και σπάνια έξαρση, στο γνωστό τροπάριό της. Στο τροπάριό της, λοιπόν, αυτό μιλάει για την αμαρτωλή εκείνη γυναίκα και όχι για τον εαυτό της, που ήταν μία κόρη αφιερωμένη στον Θεό.
Ποιος τώρα είναι ο θρύλος γύρω από την Κασσιανή;
Πάντα οι άνθρωποι, γύρω από ξακουστά πρόσωπα της ιστορίας, αρέσκονται να φτιάχνουν θρύλους, που δεν έχουν απολύτως καμία ιστορική υπόσταση, τις περισσότερες μάλιστα φορές, αλλοιώνουν και την αληθινή ιστορία.
Αυτό έγινε με την Κασσιανή. Ένα αιώνα μετά τον θάνατό της, και τον θάνατο του συγχρόνου της Αυτοκράτορα Θεοφίλου, κά ποιος ανεύθυνος χρονογράφος έπλασε με την φαντασία του το θρύλο, που θα σας διηγηθώ, χωρίς να έχει καμία απολύτως ιστορική αξία, και στον οποίο στηρίχθηκαν όλα τα ανιστόρητα μυθεύματα γύρω από το πρόσωπο της μεγάλης ποιήτριας.
Κατά τον θρύλο, ο Θεόφιλος, που βασίλευσε από το 829 μέχρι το 842 μ.Χ., προκειμένου να διαλέξει τη μέλλουσα βασίλισσα, με πρόταση και φροντίδα της μητρυιάς του Ευφροσύνης, διοργάνωσε στα ανάκτορα μία συγκέντρωση των ωραιότερων και ευγενέστερων σε καταγωγή νεανίδων, ώστε μεταξύ αυτών να διαλέξει τη μέλλουσα σύζυγό του. Από τις ωραιότερες, σύμφωνα πάντα με τον θρύλο, ήταν η Κασσιανή και η Θεοδώρα. Ο Θεόφιλος στάθηκε τότε μπροστά στην Κασσιανή και για να δοκιμάσει τη δύναμη του πνεύματός της, της είπε: «ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα !», κάνοντας έτσι υπαινιγμό για την παρακοή της Εύας, εξαιτίας της οποίας εισήλθε το κακό στον κόσμο. Αλλά η Κασσιανή με την ετοιμότητα και οξυδέρκεια του πνεύματος, που την χαρακτήριζε, του απάντησε: «αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα», εννοούσα την Παναγία, από την οποία εξεπήγασε η σωτηρία του κόσμου. Ο θρύλος συνεχίζει πως ο Θεόφιλος έκρινε την ευφυία και ετοιμολογία της Κασσιανής ασυμβίβαστη με την αυταρχικότητά του χαρακτήρα του και γι' αυτό προχωρώντας έδωσε την προτίμησή του στη Θεοδώρα.
Μετά από το περιστατικό αυτό, λέει ο θρύλος, η Κασσιανή λυπήθηκε για την αποτυχία της να γίνει βασίλισσα και γι' αυτό δήθεν είπε: «αφού δεν έγινα σύζυγος του επιγείου βασιλέως, θα γίνω νύμφη του επουρανίου βασιλέως».Και έτσι αποσύρθηκε από τον κόσμο και έγινε μοναχή.
Όλα όμως αυτά είναι ανιστόρητα και φαντασιώδη. Δεν γνωρίζουμε ακόμη, πόσα από τα στοιχειά του θρύλου, και μέχρι ποιο βαθμό, είναι αληθινά. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι τούτο:
●Μπορεί να έχασε ένα γήινο βασιλιά νυμφίο, κέρδισε όμως τον ουράνιο Νυμφίο, τον Χριστό.
●Αν δεν γονάτισαν και δεν υποκλίθηκαν μπροστά της αυλικοί και υπήκοοι του βυζαντινού αυτοκράτορα, έκανε ως τώρα, συνεχίζει, και θα συνεχίζει να κάνει, χιλιάδες χριστιανούς, να γονατίζουν κάθε χρόνο μπροστά στον Χριστό και να παρακαλούν για τη σωτηρία τους, ακούγοντας τα κατανυκτικά της τροπάρια.
●Αν δεν άφησε πρίγκηπες και διαδόχους για το θρόνο της βασιλεύουσας, άφησε ένα άγιο παράδειγμα και μία αγία ζωή, που θα θυμίζουν σε όλους μας την κάθε στιγμή, και ιδιαίτερα αυτές τις άγιες ημέρες της Μεγάλης Εβδομάδος, πως όλα τα αγαθά της γης και όλα τα βασίλεια του κόσμου, δεν είναι τίποτα μπροστά στη σωτηρία της ψυχής, «υπέρ ης Χριστός απέθανε».
●Και αν δεν δουν αυτές τις πλευρές από τη ζωή της Κασσιανής οι άνθρωποι, πάντα θα πλέκουν ανόητα ρομάντζα, γύρω από αμφίβολες εικασίες μεταγενεστέρων βυζαντινών χρονογράφων, και, είτε στο θέατρο, είτε στον κινηματογράφο, είτε στον άλλο γραφτό λόγο, όλοι θα αδικούν μία σεμνή αρχόντισσα του Βυζαντίου, που έγινε νύμφη του Χρίστου. Θα αγνοούν και θα παρανοούν μία μεγαλόπνοη και σοφή ποιήτρια, που μας έδωσε αριστουργήματα εκκλησιαστικής ποιήσεως.
Ο «έρως της αμαρτίας», Αγαπητοί μου, που τυφλώνει τους σοφούς και κουρελιάζει τους δυνατούς, μας έχει και σήμερα καβαλικέψει όλους, και μας κρατάει από τα πάθη και τις αδυναμίες μας, σαν να πιάνεται από τη χαίτη ενός αλόγου, που ο οίστρος της ακολασίας το σπρώχνει να γκρεμιστεί στην άβυσσο της απώλειας. Μακάρι να μπορούσαμε να αποτινάξουμε όλοι, αυτές τις ημέρες, τον οίστρο της ακολασίας και τον έρωτα της αμαρτίας, που μας κυβερνά. Να πάρουμε και να κάψουμε όλες τις αγάπες τις αμαρτωλές, και με τα μύρα των δακρύων μας να αλείψουμε τα άχραντα πόδια του Χριστού, που πορεύεται το δρόμο του μαρτυρίου, για χάρη μας, λέγοντας προς Αυτόν: «Σωτήρ, εκ του βορβόρου των έργων μου ρύσαι με».