ΜΕΡΟΣ 5ο – Εὐχή τοῦ Α΄ Ἀντιφώνου

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ΣΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

ΜΕΡΟΣ 5ο - Εὐχή τοῦ α΄ Ἀντιφώνου. 

Μετά τά Εἰρηνικά καί ἐνῶ ὁ β´ χορός ψάλλει ἀργά τό «Σοί, Κύριε», ὁ α΄ Ἱερέας λέγει «καθ᾽ ἑαυτὸν» τήν·

Εὐχὴ τοῦ Α´ Ἀντιφώνου·

Kύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὗ τὸ κράτος ἀνείκαστον καὶ ἡ δόξα ἀκατάληπτος, οὗ τὸ ἔλεος ἀμέτρητον καὶ ἡ φιλανθρωπία ἄφατος· αὐτός, Δέσποτα, κατὰ τὴν εὐσπλαγχνίαν σου, ἐπίβλεψον ἐφ᾿ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὸν ἅγιον Οἶκον τοῦτον καὶ ποίησον μεθ᾿ ἡμῶν καὶ τῶν συνευχομένων ἡμῖν πλούσια τὰ ἐλέη σου καὶ τοὺς οἰκτιρμούς σου.

«Κύριε καί Θεέ μας, πού ἡ δύναμή σου εἶναι ἀνυπολόγιστη καί ἡ δόξα σου ἀσύλληπτη, τό ἔλεός σου ἀμέτρητο καί ἡ φιλανθρωπία σου ἀνέκφραστη· σύ, Κύριε, σύμφωνα μέ τήν εὐσπλαχνία σου ρίξε τό βλέμμα σου ἐπάνω μας καί σ᾽ αὐτόν τόν ἱερό Ναό καί χάρισε σε μᾶς καί σ᾽ αὐτούς πού προσεύχονται μαζί μας πλούσια τά ἐλέη σου καί τήν εὐσπλαχνία σου».

Ὅταν ἕνας λαός διοργανωθεῖ, ἀποκτήσει κυβέρνηση καί στρατό τότε λέμε πώς ὁ λαός αὐτός ἔγινε κράτος. Ὑπάρχουν πολλά κράτη. Οἱ ὑπήκοοι κάθε κράτους καυχῶνται καί εἶναι ὑπερήφανοι γιά τό κράτος τους. Στήν ἐποχή μας, ὕστερα ἀπό τόν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, δύο κράτη βγῆκαν πανίσχυρα, ἀπέκτησαν πανίσχυρη δύναμη γι᾽ αὐτό καί ὀνομάζονται «ὑπερδυνάμεις». Εἶναι ἡ Ἀμερική καί ἡ Ρωσία. Ποιός τολμάει νά πειράξει Ρῶσο ἤ Ἀμερικάνο ὑπήκοο; Μέχρι πόλεμος εἶναι δυνατόν νά γίνει.
Ἀλλά πέρα ἀπό τά κράτη αὐτά, ὑπάρχει ἕνα ἄλλο κράτος, πού εἶναι ἀσυγκρίτως ἀνώτερο ἀπ᾽ ὅλα τά κράτη πού παρουσιάστηκαν πάνω στήν γῆ. Εἶναι τό κράτος τοῦ Θεοῦ. Ζαλίζεται ὁ ἄνθρωπος ἄμα καθίσει καί σκεφθεῖ τήν δύναμη καί τό μεγαλεῖο πού ἔχει τό κράτος τοῦ Θεοῦ. Γι᾽ αὐτό ἀκριβῶς καί στήν εὐχή πού διαβάσαμε ἀναφέρεται ἡ φράση: «Οὗ τὸ κράτος ἀνείκαστον, καὶ ἡ δόξα ἀκατάληπτος». Δηλαδή τό κράτος, ἡ δύναμη τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνυπολόγιστη καί ἡ δόξα του ἀκατάληπτη σέ μᾶς.

Ἄς δοῦμε ὅμως ποιά εἶναι ἡ ἑρμηνεία καί τά νοήματα τῆς εὐχῆς αὐτῆς:

Ἡ εὐχή κάνει λόγο γιά τό ἔλεος καί τήν φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καί μάλιστα λέγει ὅτι τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀμέτρητο δηλαδή δέν μπορεῖ νά μετρηθεῖ καί ἡ φιλανθρωπία του εἶναι ἄφατος δηλαδή δέν μπορεῖ κανείς μέ ἀνθρώπινα λόγια νά τήν περιγράψει. Συγχρόνως ζητοῦμε ἀπό τόν Θεό νά ρίξει τό σπλαγχνικό του μάτι σέ μᾶς, στόν ἱερό Ναό καί σ᾽ ὅλους ὅσοι βρίσκονται στόν Ναό καί συμπροσεύχονται. Τόν παρακαλοῦμε νά χαρίζει σέ ὅλους πλούσια τά ἀγαθά του καί τίς εὐλογίες του. Καί ὅλα αὐτά νά μᾶς τά δώσει σύμφωνα μέ τήν «εὐσπλαγχνίαν του».
Ἡ ἀγάπη καί ἡ εὐσπλαγχνία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀπεριόριστη. Ἄλλωστε τό ἀναφέρει καί ὁ Εὐαγγελιστής λέγοντας ὅτι: «Οὗτως ἠγάπησεν ὁ Θεός τὸν κόσμον ὥστε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν». Γιά τήν δική μας σωτηρία ἔλαβε σάρκα καί ὀστᾶ ὁ Χριστός καί ὁδηγήθηκε ἀκόμη μέχρι καί στόν σταυρό προκειμένου νά ἀνοίξει σέ μᾶς τό δρόμο πρός τήν σωτηρία. Αὐτή τήν ἀγάπη καί τήν φιλανθρωπία ἐπικαλεῖται μέ τήν εὐχή αὐτή ὁ Λειτουργός.

Οἱ εὐχές τῶν Ἀντιφώνων πότε πρέπει νά λέγονται;

Ἡ θεία Λειτουργία εἶναι διαμορφωμένη κατά τέτοιο τρόπο, ὥστε ἡ συμμετοχή τοῦ Διακόνου νά εἶναι ἀπαραίτητη γιά τήν ἁρμονική τέλεσή της. Ὅταν, μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου, οἱ Διάκονοι ἄρχισαν νά σπανίζουν, οἱ Ἱερεῖς ἐπωμίστηκαν καί τόν ρόλο τοῦ Διακόνου. Τό γεγονός αὐτό δημιούργησε δυσκολίες καί ἀλλοιώσεις στά λειτουργικά βιβλία καί στήν λειτουργική πράξη. Ὁ Ἱερέας δέν ἦταν δυνατό νά λέγει συγχρόνως τά Διακονικά καί τίς εὐχές. Ἔτσι, λοιπόν, ἐνῶ οἱ ἐκφωνήσεις τοῦ Ἱερέα παρέμειναν στήν θέση τους, οἱ εὐχές ἔχασαν τήν ἀρχική τους θέση καί ἄλλοτε λέγονταν μετά τήν ἐκφώνηση καί ἄλλοτε πολύ πρίν ἀπ᾽ αὐτήν.
Εἰδικά γιά τίς εὐχές τῶν Ἀντιφώνων, θά πρέπει νά τονίσουμε ὅτι ἡ σωστή τους θέση εἶναι νά λέγονται μετά τό «Σοί, Κύριε» τοῦ ψάλτου καί πρίν ἀπό τήν ἐκφώνηση (πρῶτα ἡ εὐχή, μετά ἡ Ἐκφώνηση καί κατόπιν τό Ἀντίφωνο) καί μάλιστα «εἰς ἐπήκοον» σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία παράδοση. (Ἰ. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικάς Ἀπορίας, ἐρώτ. 234) Ἡ εὐχή διαβάζεται καθαρά καί σέ τέτοιο τόνο πού νά ἀκούγεται ἀπό τούς πιστούς, ἐνῶ ἡ ἐκφώνηση ἀπαγγέλεται μελωδικά, ἀφοῦ τό «ἐκφώνως» εἶναι μουσικός ὅρος.
Ἀμέσως μετά τήν εὐχή αὐτή ὁ Ἱερέας ἀπαγγέλει «Ἐκφώνως»· τήν κατακλεῖδα τῆς μεγάλης Συναπτῆς, τῶν Εἰρηνικῶν.

Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ὁ α´ χορός· Ἀμήν.

«Γιατί ἀξίζει σέ σένα κάθε δόξα καί τιμή καί προσκύνηση, στόν Πατέρα καί τόν Υἱό καί τό ἅγιο Πνεῦμα, τώρα καί πάντοτε καί στούς ἀτέλειωτους αἰῶνες». Ἀμήν.

Στήν συνέχεια ὁ α´  χορός, ἄν εἶναι Κυριακὴ ἤ μνήμη μεγάλου Ἁγίου, ἀρχίζει νά ψάλλει ἀπό τά Τυπικά τόν 102 ψαλμό ἤ τό Α΄ Ἀντίφωνο, ἄν εἶναι ὁποιαδήποτε ἄλλη μέρα. Ὁ Διάκονος, ἀφοῦ προσκυνήσει, μετατίθεται ἀπό τήν θέση του καί στέκεται μπροστά στήν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ἄν ψάλλεται τό Α΄ Ἀντίφωνο, ἐνῶ ἄν ψάλλονται τά· Τυπικά, στέκεται στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ.
Μετά τήν συμπλήρωση τοῦ Α΄ Ἀντιφώνου ἤ τῆς Α΄ στάσεως τῶν Τυπικῶν, ὁ Διάκονος ἐπανέρχεται μπροσ¬τὰ στήν ὡραία Πύλη καί ἐκφωνεῖ τήν μικρή Συναπτή·

Β´ ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Στό Ἀντίφωνο αὐτό τονίζεται καί φαίνεται περισσότερο ὁ Χριστοκεντρικός χαρακτῆρας τῶν Ἀντιφώνων. Ὁ Χριστός εἶναι παρών στήν θεία Λειτουργία. Καί ὁ ὕμνος  πού ψάλλεται στό τέλος τοῦ Ἀντιφώνου αὐτό θέλει νά τονίσει· «Ὁ μονογενὴς Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ...». Τό τροπάριο αὐτό δημιούργημα πιθανόν τοῦ αὐτοκράτορα Ἰουστινιανοῦ, ἀπό τόν 6ο αἰῶνα εἶναι ἕνα δεύτερο σύμβολο πίστεως καί ψαλλόταν ὡς τροπάριο τῆς Εἰσόδου τίς μή ἑορτάσιμες ἡμέρες. Ἀπό τόν 10ο αἰώνα ὅμως μετατέθηκε στό τέλος τοῦ β´ Ἀντιφώνου ὡς περισσή, ὡς κάτι δηλαδή τό ἐπιπλέον, πού περισσεύει καί ψάλλεται ἐντονότερα.

Ε῎τι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.

Ὁ α´ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

Ἀντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς, ὁ Θεός, τῇ σῇ χάριτι.

Ὁ α´ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

Τῆς παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου, δεσποίνης ἡμῶν, Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας μετὰ πάντων τῶν Ἁγίων μνημονεύσαντες, ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα.

Ὁ α´ χορός· Σοί, Κύριε. (ἀργά)

Ἐνῶ ὁ α´ χορὸς ψάλλει ἀργά τό «Σοί, Κύριε», ὁ α´ Ἱερέας λέγει «καθ᾽ ἑαυτὸν» τήν·

Εὐχὴ τοῦ Β´ Ἀντιφώνου·

Kύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου· τὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας σου φύλαξον· ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου· σὺ αὐτοὺς ἀντιδόξασον τῇ θεϊκῇ σου δυνάμει καὶ μὴ ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ σέ.

«Κύριε Θεέ μας, σῶσε τόν Λαό σου καί εὐλόγησε τά παιδιά σου· φύλαξε ὅλη τήν Ἐκκλησία σου· ἁγίασε αὐτούς πού ἀγαπᾶνε τήν νοικοκυροσύνη τοῦ σπιτιοῦ σου· ἐσύ σέ ἀνταπόδοση δόξασέ τους μέ τήν θεϊκή σου δύναμη καί μήν ἀφήσεις ἐμᾶς πού ἐλπίζουμε σέ σένα».

Ὁ Ἱερέας παρακαλεῖ, γενικά μέν νά σῶσει ὁ Κύριος τόν λαόν Του καί νά εὐλογήσει τήν κληρονομία Του· εἰδικά δέ νά φυλάξει τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας Του· εἰδικώτερα ἀκόμη νά ἁγιάσει ὅσους ἀγαποῦν τήν εὐπρέπεια τοῦ Οἴκου Του· καί τέλος εἰδικώτατα, νά μήν ἐγκαταλείψει ὅλους ἐκείνους ποὺ ἐλπίζουν σ' Αὐτὸν καί ἰδιαίτερα τούς Λειτουγούς Του.

Ὁ β´ Ἱερέας τὴν ἐκφώνηση·

Ὅτι σὸν τὸ κράτος καὶ σοῦ ἐστιν ἡ Βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα, τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ὁ β´ χορός· Ἀμήν.

«Γιατί ἐσύ ἔχεις  τήν ἐξουσία καί δική σου εἶναι ἡ βασιλεία καί ἡ δύναμη καί ἡ δόξα, τοῦ Πατέρα καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τώρα καί πάντα καί στούς ἀτελεύτητους αἰῶνες». Ἀμήν.

Καί ἀρχίζει νά ψάλλει τό β´  Ἀντίφωνο ἤ ἀπό τά Τυπικά τόν ψαλμό 145. Ὁ Διάκονος, ἀφοῦ προσκυνήσει, μετατίθεται καί πάλι ἀπό τήν θέση του καί στέκεται μπροστά στήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, ὅταν ψάλλεται τό β´ Ἀντίφωνο, ἐνῶ ὅταν ψάλλεται ἡ β´  στάση τῶν Τυπικῶν, στέκεται μπροστά στήν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου.
Μετά τό τέλος τοῦ τροπαρίου· Ὁ μονογενής Υἱός, ἐπανέρχεται στήν ἀρχική του θέση καί ἐκφωνεῖ τήν μικρὴ Συναπτή·

Γ´ ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Σύμφωνα μέ τό Τυπικό, ὡς τρίτο Ἀντίφωνο πρέπει νά ψάλλονται τίς Κυριακές καί τίς μεγάλες γιορτές οἱ Μακαρισμοὶ (Ματθ. ε' 3–12). Μαζὶ μ᾽ αὐτούς ἐπισυνάπτονται καί ὁρισμένα τροπάρια ἀπό τήν Ὀκτώηχο ἤ ἀπό τόν κανόνα τῆς ἑορτῆς.
Τό τρίτο Ἀντίφωνο ἔχει πάλι τήν ἴδια συναπτή, τήν σχετικὴ Εὐχὴ καὶ ὡς ἐφύμνιο τό Ἀπολυτίκιο τῆς γιορτῆς ἢ τῆς ἡμέρας. Στά ἀρχαία Ἀντίφωνα εἴχαμε ὡς τρίτο ἐφύμνιο τό «Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ...». Τά Ἀπολυτίκια μᾶς ἀποδίδουν συνοπτικά τό νόημα καί τό περιεχόμενο τῆς κάθε γιορτῆς καί μποροῦν νά ψαλοῦν ἀπ᾽ ὅλους τούς πιστούς εὔκολα. Ἄλλωστε τό ἐφύμνιο τοῦ κάθε Ἀντιφώνου ἐξυπηρετεῖ αὐτήν ἀκριβῶς τήν ανάγκη τῆς συμμετοχῆς τοῦ Λαοῦ στήν ψαλμωδία καί στήν λατρεία γενικότερα.

Ε῎τι καὶ ἔτι ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.

Ὁ α´ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

Ἀντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς, ὁ Θεός, τῇ σῇ χάριτι.

Ὁ α´ χορός· Κύριε, ἐλέησον.

Τῆς παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου, δεσποίνης ἡμῶν, Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας μετὰ πάντων τῶν Ἁγίων μνημονεύσαντες, ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα.

Ὁ α´ χορός· Σοί, Κύριε. (ἀργά)

Καί καθώς ὁ α´  χορός ψάλλει ἀργά τό· Σοί, Κύριε, ὁ α´ Ἱερέας λέγει «καθ᾽ ἑαυτόν» τήν·

Εὐχὴ τοῦ Γ´ Ἀντιφώνου·

Ὁ  τὰς κοινὰς ταύτας καὶ συμφώνους ἡμῖν χαρισάμενος προσευχάς, ὁ καὶ δυσὶ καὶ τρισὶ συμφωνοῦσιν ἐπὶ τῷ ὀνόματί σου, τὰς αἰτήσεις παρέχειν ἐπαγγειλάμενος, αὐτὸς καὶ νῦν τῶν δούλων σου τὰ αἰτήματα πρὸς τὸ συμφέρον πλήρωσον, χορηγῶν ἡμῖν ἐν τῷ παρόντι αἰῶνι τὴν ἐπίγνωσιν τῆς σῆς ἀληθείας καὶ ἐν τῷ μέλλοντι ζωὴν αἰώνιον χαριζόμενος.

«Ἐσύ, πού χάρισες σ᾽ ἐμᾶς αὐτές τίς ὁμόγνωμες καί σύμφωνες προσευχές, πού ὑποσχέθηκες νά ἐκπληρώνεις  ὅσα μονιασμένοι δυό καί τρεῖς μαζὶ ζητᾶνε στό ὄνομά  σου· ἐσύ καί τώρα κάμε νά εἶναι γιά καλό ὅ,τι ζητᾶνε οἱ δούλοι σου, δίνοντάς μας σέ τοῦτο τόν κόσμο νά καταλάβουμε τήν ἀλήθεια σου, καί στὸν  ἂλλο  χαρίζοντάς μας τήν αἰώνια ζωή».

Ἡ εὐχή αὐτή εἶναι ἀπάντηση στούς πόθους καί  στοὺς ὕμνους τοῦ Λαοῦ γιά τήν «βασιλεία τῶν οὐρανῶν», τήν ὁποία ὑπόσχεται ὁ Κύριος μὲ τούς Μακαρισμούς,  οἱ ὁποῖοι δυστυχῶς παραλείπονται. Ἀλλά ἀπάντηση ἀκόμη καὶ στούς γλυκύτατους λόγους τοῦ Σωτῆρα μας: «Ἐὰν δύο ὑμῶν συμφωνήσωσιν ἐπὶ τῆς γῆς περὶ, παντὸς πράγματος.. . . γενήσεται αὐτοῖς. ... οὗ γὰρ εἰσιν δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν». (Ματθ. ιη' 19–20) Ἐμπνεόμενος δέ πάλι ὁ Λειτουργὸς ἀπό τούς ἄλλους λόγους τοῦ Κυρίου: «ζητεῖτε πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν» (Ματθ. στ' 33), δέν ζητάει ἀπό τόν  Κύριο ὑλικά καὶ ἐγκόσμιά ἀγαθά, ἀλλά, τήν ἐπίγνωση τῆς ἀληθείας τῶν λόγων τοῦ Κυρίου, διότι αὐτό μόνον ἔχει τήν δύναμη νά μᾶς ἐλευθερώσει ἀπό τήν σκλαβιά τοῦ διαβόλου (Ἰωάν. η' 31–32) καί νά χαρίσει στόν καθ᾽ ἕνα ξεχωριστά τήν πραγματική εὐτυχία.

Ὁ γ΄ ἢ β´ Ἱερέας τὴν ἐκφώνηση·

Ὅτι ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς ὑπάρχεις καὶ σοὶ τὴν δόξαν ἀναπέμπομεν, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ὁ α´ χορός· Ἀμήν.

«Γιατί εἶσαι Θεός καλός καί ἀγαπᾶς τούς ἀνθρώπους καί σέ σένα στέλνουμε τήν δοξολογία, στόν ΙΙατέρα καί στόν Υἱὸ καὶ στό  Ἅγιο Πνεῦμα, τώρα καί πάντα καί στούς ἀτελεύτητους αἰῶνες». Ἀμήν.